Wybierając instrument, powinniśmy wziąć pod uwagę wiek i potrzeby grającego, a także jego predyspozycje i stopień zaawansowania w grze. Do tego problemu na pewno inaczej będą podchodzić uczniowie dopiero zaczynający naukę, inaczej zaś studenci czy zawodowi muzycy.
Model szkolny czy profesjonalny
Dla młodych adeptów najbardziej odpowiedni jest model szkolny. Wiele firm produkuje te instrumenty i są one najtańsze. Na początku nauki nie ma sensu kupować modelu profesjonalnego, gdyż uczeń nie jest w stanie wykorzystać wszystkich jego walorów. Istotny jest również ciężar instrumentu. Zazwyczaj profesjonalne waltornie są znacznie cięższe niż szkolne. Prawidłowe trzymanie takiego instrumentu podczas grania staje się wielkim problemem dla młodego człowieka. W tym wypadku są polecane pojedyncze waltornie w stroju F lub model z kwartwentylem, a dopiero w następnych latach nauki podwójne F/B. Możemy polecić kilka typów takich firm, jak: Amati, Hans Hoyer, Jupiter, Josef Lidl, Yamaha i Weril. Ostatnio na rynku są też tanie waltornie z Chin, lecz jakość materiałów użytych do produkcji oraz niestaranność montażu nie rokuje im dłuższej żywotności.
Po kilku latach nauki, gdy postępy ucznia zapowiadają jego dalszy muzyczny rozwój, możemy zastanowić się nad kupnem nowego modelu ? studenckiego. Godne polecenia są modele 601, 602, 801 lub 802 firmy Hans Hoyer oraz model YHR-567 firmy Yamaha. Są to instrumenty podwójne o stroju F/B, czyli takim, jak wyższe modele profesjonalne. W tym wypadku nie warto kupować modeli pojedynczych z kwartwentylem z powodu gorszej intonacji i mniejszej możliwości wpływu na nią.
Do nauki nie poleca się instrumentów z dyszkantem oraz potrójnych. Są one natomiast bardzo pomocne przy wykonywaniu szczególnie wysokich partii niektórych utworów symfonicznych i podczas koncertów solowych. Wtedy też są traktowane jako dodatkowy instrument. Możemy rozważyć nabycie używanej, ale profesjonalnej waltorni. Nawet kilkunastoletni, ale zadbany egzemplarz uznanej i cenionej marki na pewno będzie jeszcze bardzo długo służył w dalszej nauce. Profesjonalni muzycy z całego świata poszukują starszych, lecz sprawdzonych modeli. Wybór jest duży, oferty znajdziemy przede wszystkim w internecie i w niektórych dobrych sklepach muzycznych. Można też zasięgnąć informacji u muzyków grających w orkiestrach symfonicznych.
Godne polecenia
Najbardziej znane, trwałe i godne polecenia są waltornie niemieckiej firmy Alexander. Od wielu lat cieszą się one niesłabnącym powodzeniem i są używane w najznakomitszych orkiestrach. Najmniej też tracą na wartości, więc cena używanych egzemplarzy może być dosyć wysoka. Godne uwagi są też zarówno nowe, jak i używane waltornie takich firm, jak: amerykański Holton i Conn, brytyjski Paxman, niemiecka firma Hans Hoyer, Kruspe, Engelberg Schmid, włoski Kalison oraz profesjonalne modele Yamahy. Trudno polecać poszczególnych producentów czy też konkretne modele, gdyż wybór zależy od indywidualnych wymagań i oczekiwań grającego. Należy też dodać, że większość wysokiej klasy instrumentów jest wytwarzana całkowicie ręcznie, co sprawia, że nawet te same modele różnią się między sobą szczególnymi, niepowtarzalnymi cechami.
Wielu producentów przy kupnie nowego instrumentu oferuje za dopłatą możliwość nabycia modelu lakierowanego. Ma to swoje zalety, ale i wady. Waltornia lakierowana wygląda bardzo atrakcyjnie, zachwyca swoim blaskiem, lecz nawet po drobnej naprawie pogiętego fragmentu czary czy jakiejś rurki zostaje widoczny ślad. Jeszcze gorzej wyglądają miejsca po naprawach z użyciem palnika. Lakier przegrzewa się i robi się brązowy. Oczywiście, można go zdjąć, a następnie po remoncie polakierować instrument, ale to bardzo wydłuża czas naprawy oraz podwyższa koszty. Nie każdy też warsztat jest w stanie zapewnić odpowiedni poziom takiej usługi.
Na co zwracać uwagę
Przy zakupie instrumentu należy zwrócić uwagę na rozmieszczenie wentyli oraz ich mechanizm. Spotykamy dwa rozwiązania: sprzęgłowe i sznurkowe. Uczeń powinien wypróbować, czy układ wentyli odpowiada wielkości jego dłoni. System sznurkowy ma tą zaletę, że umożliwia regulację położenia wysokości dźwigni wentyla względem korpusu. Mechanizm sprzęgłowy jest jednak bardziej trwały i niezawodny.
W wielu modelach można odkręcać czarę. Jest to szczególnie wygodne rozwiązanie i godne polecenia dla artystów często podróżujących. Instrument jest wtedy transportowany w wygodnym futerale albo w poręcznym plecaku. Waltornia rozkręcana ma jeszcze jedną ważną zaletę: umożliwia zastosowanie różnego typu czar. Producentem specjalizującym się w ich produkcji jest między innymi Walter Lawson. Wytwarza on specjalistyczne czary o niepowtarzalnym brzmieniu, kute w całości z szlachetnych stopów różnych metali.
Jeśli już poruszamy ten temat, to warto wspomnieć o materiałach używanych w produkcji waltorni. Producenci tych instrumentów zazwyczaj oferują trzy stopy metali. Podstawowe modele są budowane z blachy mosiężnej, zawierającej około 70% miedzi i 30% cynku. Rozpoznać je można po intensywnie żółtym kolorze. W katalogach mają oznaczenia messing lub brass. Instrumenty te charakteryzują się mocnym dźwiękiem o jasnej barwie.
Stopem stosowanym w droższych modelach jest tak zwany złoty mosiądz, oznaczony w katalogach jako gold messing, lub gold brass. Tutaj proporcje składników stopu są odpowiednio zmienione na około 85% oraz 15%, ich kolor jest bardziej różowo-złoty niż mosiądzu. Instrumenty te charakteryzują się pięknym dźwiękiem o łagodniejszym brzmieniu i cieplejszej barwie. Produkowane są również instrumenty o srebrnej barwie, oznaczone w katalogach jako nickel silver, lub german silver. Blacha, z której są zbudowane, składa się ze stopu trzech metali: miedzi 50?60%, niklu 21?30%, oraz cynku 17?19%. Charakteryzują się dźwiękiem o jasnej, wyrazistej barwie. Producenci instrumentów dętych blaszanych stosują ostatnio nowy stop o nazwie red brass, w którym użyto aż 90% miedzi i 10% cynku, a brzmienie takiego instrumentu jest wyjątkowo miękkie i łagodne. Niestety, nie stosuje się go jeszcze w waltorniach.
Do nowego instrumentu możemy zamówić dodatkowo wentyl A, służący do grania dźwięków zatkanych. System ten bardzo ułatwia aplikaturę w tych miejscach utworów, w których zaznaczono konieczność zatkania czary ręką lub specjalnym tłumikiem. Taki wentyl bardzo przydaje się w orkiestrze symfonicznej. Możemy też zamówić przynajmniej jeden kranik do wylewania skroplonej pary wodnej z instrumentu. Poprawi nam to komfort gry na instrumencie.
Firmy produkujące instrumenty stale wprowadzają nowoczesne technologie i nowatorskie rozwiązania w celu podniesienia jakości i niezawodności swoich wyrobów. Trudno tutaj wymienić wszystkich producentów i ich najnowsze osiągnięcia czy też polecać konkretne marki i modele. Ta niewątpliwie trudna decyzja będzie należała do osoby kupującej instrument. Poniżej podaję krótkie opisy firm o ugruntowanej renomie oraz instrumentów przez nie produkowanych.
Gebr. Alexander (Niemcy)
Najbardziej znana i najpopularniejsza firma produkująca doskonałe waltornie i tuby wagnerowskie. Istnieje od 1782 roku. Instrumenty Alexandra charakteryzują się pięknym i pełnym brzmieniem, wyrównaną intonacją oraz olbrzymim potencjałem dynamicznym. Są niezwykle starannie wykonane (z materiałów bardzo wysokiej jakości), trwałe i niezawodne. Można je nabywać u producenta, ale czeka się na odbiór nawet rok. Stary instrument można wyremontować w fabryce i uzyskać pełną gwarancję. Jest to instrument dla najbardziej wymagających muzyków i solistów.
Amati (Czechy)
Firma ta produkuje tanie i przeciętne instrumenty, nadające się do nauki lub do orkiestr dętych. Są niestarannie wykonane ze słabych materiałów i nie mają wyszukanego brzmienia i dobrej intonacji. Gruba blacha czyni je dosyć odpornymi na uszkodzenia.
Besson (Anglia)
Niezłej jakości instrumenty, cechujące się solidnym wykonaniem. Zastosowanie raczej w dobrych orkiestrach dętych i amatorskich.
Conn (USA)
Instrumenty te są bardzo popularne w USA w orkiestrach symfonicznych i dętych. Firma ta wytwarza kilka modeli bardzo udanych i porządnie wykonanych. W większości są w kolorze srebrnym. Atrakcyjne cenowo w stosunku do europejskich producentów.
Finke (Niemcy)
Firma ta ma w swojej ofercie kilka bardzo dobrych i starannie wykonanych modeli. Produkuje też rogi naturalne i tuby wagnerowskie po atrakcyjnej cenie.
Hans Hoyer (Niemcy)
Istniejąca od 1755 roku firma jest słynna na całym świecie z doskonałych waltorni. W naszym kraju znana i bardzo popularna od wielu lat. Wszystkie instrumenty charakteryzują się lekkim wydobyciem dźwięku i są bardzo starannie wykonane. Firma produkuje bardzo dużo modeli, a od kilku lat z powodzeniem są wprowadzane nowe, w tym kilka profesjonalnych instrumentów po dość atrakcyjnej cenie.
Holton (USA)
Należy do korporacji Leblanc, a od niedawna do UMI. Produkuje solidne instrumenty w bardzo konkurencyjnej cenie, charakteryzujące się łagodnym brzmieniem i wyrównaną intonacją. W niektórych modelach stosuje nowatorskie rozwiązania, takie jak wymienna rurka ustnikowa.
Jupiter (Tajwan)
Wytwarza kilka tanich modeli z przeznaczeniem głównie do nauki i dla orkiestr dętych.
Kalison (Włochy)
Mało znana w naszym kraju firma. Wytwarza kilka modeli instrumentów o ładnym brzmieniu i lekkim zadęciu. Ma w swojej ofercie także modele profesjonalne.
Kruspe (Niemcy)
Legendarna firma produkująca doskonałe waltornie, słynne na całym świecie, charakteryzujące się wyjątkowym, pięknym i nośnym dźwiękiem. Jej wyroby służą za wzór innym firmom, które produkują jej repliki. Na nowych modelach Kruspe grają obecnie waltorniści Filharmonii Narodowej.
Lidl (Czechy)
Firma z długoletnią tradycją, wykonująca tanie i o przeciętnych możliwościach instrumenty. Od kilku lat jednak systematycznie poprawia jakość swoich wyrobów i wprowadza nowe, profesjonalne modele o atrakcyjnej cenie.
Paxman (Anglia)
Wytwarza profesjonalne, bardzo wysokiej klasy instrumenty, przeznaczone dla najbardziej wymagających muzyków. Dobór materiałów i staranność montażu są na najwyższym poziomie.
Engelbert Schmid (Niemcy)
Bardzo wysokiej klasy instrumenty, poszukiwane przez solistów. Doskonałe potrójne waltornie F/B z wysokim Es. Istnieje możliwość zamówienia instrumentu o nietypowym stroju. Wysoka cena.
Weril (Brazylia)
Potentat na tamtejszym rynku. U nas mało znany. Wytwarza bardzo dużo popularnych instrumentów, w tym kilka modeli waltorni średniej jakości.
Yamaha (Japonia)
Znana i popularna firma na całym świecie, także obecna i u nas od wielu lat. Wytwarza bardzo dużo modeli, chyba wszystkich rodzajów popularnych instrumentów, oferując wysoką jakość w rozsądnej cenie.
Nie sposób wymienić wszystkich producentów, gdyż istnieją jeszcze bardzo małe i mniej znane manufaktury, wytwarzające instrumenty, jak również i różne akcesoria, takie jak ustniki, czary czy też tłumiki. Często instrument z małego warsztatu zaskakuje nas piękną barwą dźwięku, wspaniałą intonacją i lekkością gry. Wybór więc, jak widać, należy do osoby, która będzie używać instrumentu. Z mojego doświadczenia wynika, że dany egzemplarz może pasować wyśmienicie jednej osobie, a drugiej zupełnie nie będzie odpowiadał. Co więcej, ten sam instrument z dwoma różnymi ustnikami będzie brzmiał i grał zupełnie inaczej. Zachowajmy więc zawsze dystans i trochę zdrowego rozsądku. Nie sugerujmy się zbytnio opiniami kolegów, gdyż rzeczywiście dobry wybór jest kwestią gustu i upodobań.
Pragnę bardzo gorąco podziękować mojemu koledze Zbyszkowi Zygmuntowi za udostępnienie niezbędnych materiałów i pomoc merytoryczną.
Wojciech Bryliński
wykładowca na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy, solo waltornista Opery Nova w Bydgoszczy współpracuje m.in. z Sinfonią Varsovią i Toruńską Orkiestrą Kameralną
Artykuł zamieszczony orginalnie w miesięczniku Twoja Muza
